ကမာၻ႔သမုိင္းထဲက အင္ကာယဥ္ေက်းမႈ ႏွင့္ အင္ပါယာ

ေရးသားသူ – Academy

သမုိင္း

ဒ႑ာရီမ်ားအရ အင္ကာ ယဥ္ေက်းမႈ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းသည္ တာပက္ ေယာရီ ဟုေခၚသည့္ ေ႐ႊအမွတ္အသားကို ကိုင္ေဆာင္ထားသည့္ မန္ကို ကားပက္မွ စတင္ခဲ့သည္ဟု ဆိုၾကသည္။ အင္ကာမ်ားသည္ ကမၻာေျမႀကီးထဲသို႔ ပစၥည္းမ်ား ျမဳပ္ဝင္သြားေသာ ေနရာတြင္ သူတို႔၏ ေကာင္းကင္ယံရွိ ဖခင္ကို ဂုဏ္ျပဳ၍ ေနဘုရားေက်ာင္းကို တည္ေဆာက္ရန္ ၫႊန္ၾကားျခင္း ခံခဲ့ရသည္ဟု ဆိုၾကသည္။ ေျမေအာက္ခရီး အပါအဝင္ ခရီးရွည္ႀကီး သြားၿပီးေနာက္ အင္ကာတို႔သည္ ကူဇကိုသို႔ ေရာက္ရွိခဲ့ၾကၿပီး ထိုေနရာတြင္ ဘုရားေက်ာင္းကို တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကသည္။ ခရီးစဥ္ အတြင္း၌ မန္ကို ၏ ညီအစ္ကို တစ္ေယာက္ သို႔မဟုတ္ ေမာင္ႏွမထဲမွ တစ္ေယာက္သည္ ဟြာကာဟု ေခၚေသာ ျမင့္ျမတ္ေသာ ေက်ာက္တုံးအျဖစ္ ေျပာင္းလဲသြားခဲ့သည္ဟု ဆိုသည္။ ဤဒ႑ာရီ၏ အျခား မ်ိဳးကြဲ တစ္ခုမွာမူ ေမာင္ႏွမမ်ားသည္ ကူဇကို ရွိ ေက်ာက္ဂူထဲမွ ထြက္လာျခင္း မဟုတ္ဘဲ တီတီကာကာ ေရကန္အတြင္းမွ ထြက္လာခဲ့သည္ဟုလည္း ဆိုၾကသည္။

ေရွးေခတ္ကာလမ်ားက အင္ကာ ဗီယာခ်ိဳခ်ာ၏ သားျဖစ္သူ မန္ကိုကားပက္သည္ ပါကာရီ တန္ပူ ဟု ေခၚသည့္ အရပ္တြင္ ေနထိုင္ခဲ့ၿပီး ထိုအရပ္ကို ယေန႔တြင္ ပါကာရီတန္ဘိုဟု သိရွိၾက၍ ကူဇကို၏ ေတာင္ဖက္ ၂၅မိုင္ အကြာတြင္ ရွိသည္။ သူႏွင့္ သူ၏ ညီအစ္ကိုမ်ား (ေအယာအင္ကာ၊ ေအယာ ကာခ်ီႏွင့္ ေအယာ အူခ်ဴး) ႏွင့္ ညီအစ္မမ်ား (မာမာ ေအာ့ကလို၊ မာမာဟြာကို ႏွင့္ မာမာကူယာ) တို႔သည္ ပါကာရီ တန္ပူတြင္ ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္။ လမ္းခရီးတြင္ ဆုံေတြ႕ခဲေသာ ေအလူး ၁၀ ေယာက္ အပါအဝင္ သူတို႔၏ လူမ်ားကို စုစည္းၿပီး ကူဇကို ေတာင္ၾကားရွိ လူမ်ိဳးစုမ်ားကို ေအာင္ႏိုင္ခဲ့သည္။

အင္ကာအင္ပါယာ

အင္ကာအင္ပါယာသည္ ေတာင္အေမရိကတိုက္ အင္ဒီးေတာင္တန္းေဒသတြင္ တည္ရွိခဲ့သည့္ ေဒသခံ အေမရိကန္ တုိင္းရင္းသားမ်ား၏ အင္ပါယာၿဖစ္သည္ ။ ဘုရင့္ အင္ပါယာေဒသၿဖစ္ၿပီး ၾကီးမားက်ယ္ၿပန္ ့သည့္ ဧရိယာေဒသမ်ားကို ပိုင္ဆိုင္ ထိန္းခ်ဳပ္ခဲ့ၾကသည္ ။ ႀကီးမားသည့္ အေဆာက္အဦးမ်ားကို တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကၿပီး ခ်မ္းသာၾကြယ္၀ သူမ်ားလည္းၿဖစ္သည္ ။ ေတာင္အေမရိကေဒသ သို႔ ဥေရာပတိုက္သားမ်ား ေရာက္မလာမွီ ၁၆ ရာစုအခ်ိန္အထိ ဤေဒသ၏ အၾကီးဆံုး ယဥ္ေက်းမႈထြန္းကားရာ အင္ပါယာၿဖစ္ကာ ထိုအခ်ိန္က လူဦးေရ ၁၀သန္း ခန္ ့ရွိခဲ့သည္ ။

ဤေဒသတြင္ ဘီစီ ၂၅၀၀ ခန္ ့အခ်ိန္မွစ၍ လူမ်ားေနထိုင္ခဲ့ၾကၿပီး လူမ်ိဳးစုေပါင္းမ်ားစြာ ရွိခဲ့သည္ဟုဆိုသည္ ။ ေအဒီ ၁၂၀၀ ခန္ ့တြင္ warlike လူမ်ိုးစုဝင္ Manco Capac ႏွင့္ သူ၏ ညီအစ္ကိုေမာင္မမ်ားသည္ ပီရူးနိင္ငံေတာင္ဖက္တြင္ Cuzco ဟု အမည္ရေသာ ၿမိဳ ့ငယ္ေလးထူ ေထာင္ရာမွ “ အင္ကာ ယဥ္ေက်းမႈ ” စတင္ခဲ့သည္ဟု ဒ႑ာရီမ်ား ၊ ပံုၿပင္မ်ားမွ ဆိုသည္ ။ Manco Capac မွာ ပထမဆံုးဘုရင္ၿဖစ္ကာ Cuzco တြင္စတင္ၿမိဳ ့ေတာ္တည္ခဲ့ၾကသည္ ။ ထို ့ေနာက္သူတို႔သည္အနီးပါတ္၀န္းက်င္ရွိ အုပ္စုငယ္မ်ားကိုစစ္ေအာင္နိင္ၿပီး အင္ပါယာက်ယ္ၿပန္ ့လာခဲ့သည္ ။ အင္ပါယာ၏ အၿမင့္ဆံုးအခ်ိန္သည္ ၁၄၉၃ခုႏွစ္ Huayna Capac အုပ္ခ်ဳပ္ခ်ိန္ ၿဖစ္ၿပီးပီရူး ၊ အီေကြးဒိုး၊ ဘိုလီးဗီးယား ၊ ခ်ီလီေၿမာက္ပိုင္း ၊ အာဂ်င္တီးနားအေနာက္ေတာင္ပိုင္းေဒသမ်ား ပါ၀င္သည္ ။

ၾကီးမားသည့္အေဆာက္အဦးမ်ား

“ အင္ကာ” မ်ားသည္ၾကီးမားသည့္ ေက်ာက္တံုးမ်ားၿဖင့္တံတားမ်ား ၊ လမ္းမ်ား ၊ ေစ်းမ်ား ၊ နန္းေတာ္မ်ား ၊ အေဆာက္အဦးမ်ားကို တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကသည္။ သူတို႔၏ အဓိကၿမိဳ ့မ်ားမွာ ပီရူးနိင္ငံေတာင္ဖက္ရွိ Cuzco ၿမိဳ ့ႏွင့္ အင္ဒီးေတာင္တန္းေပၚမွ Machu Picchu ၿမိဳ ့မ်ားၿဖစ္သည္ ။ “ အင္ကာ” တို ့၏ ၾကီးက်ယ္ခန္းနားသည့္ Machu Picchu ၿမိဳ ့အား ၁၉၁၁ – ခုႏွစ္ အခ်ိန္ကရွာေဖြ ေတြ ့ရွိခဲ့ၾကသည္ ။

“ အင္ကာ” ဘုရင္မ်ားသည္ သူတို ့အုပ္ခ်ဳပ္စဥ္အခ်ိန္က ေက်ာက္တံုးခင္းထားသည့္ လမ္းမ်ားကို တဆက္တစပ္တည္းအရွည္မိုင္ ၁- ေသာင္းခန္ ့ၿပဳလုပ္ခဲ့ၾကသည္ ။ အုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ားသည္ ထိုလမ္းမ်ားမွတဆင့္ သူတို ့အင္ပါယာတိုင္းရွိ ေက်းရြာတိုင္းသို ့ သြားေရာက္ႏုိင္သည္ ။ ေတာင္ေပၚတြင္ ၾကိဳးတံတားမ်ားဖန္တီးခဲ့ၾကသည္ ။ ေတာင္ေပၚေဒသတြင္စိုက္ပ်ိဳးနိင္ရန္ ေက်ာက္တံုးမ်ားကာရံကာ တူးေၿမာင္းမ်ား ၊ စိုက္ခင္းမ်ား ဖန္တီးခဲ့ၾကသည္ ။

“ အင္ကာ” လူ ့အဖြဲ ့အစည္း

Inca ဘုရင္၏ၾသဇာအာဏာႏွင့္ခ်မ္းသာမွဳကို ေဖါ ္ၿပသည့္ေရႊႏွင့္ၿပဳလုပ္ထားသည့္ Sun Mask သည္ အီေကြးဒိုးနိင္ငံကြီတို ့ၿမိဳ ့၏ Central Bank Museum တြင္ တည္ရွိသည္။

“ အင္ကာ” လူ ့အဖြဲ ့အစည္းတြင္ ဘုရင္ႏွင့္ ဘုရင့္မိသားစုသည္ အုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ား ၿဖစ္သည္ ။ ဘုရင္၏ ေအာက္တြင္ အစိုးရ ၊ စစ္တပ္ ႏွင့္ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ ရာထူးမ်ားကို ရယူထားသည့္ Nobility လူတန္းစားရွိသည္ ။ လယ္သမားမ်ားမွာေအာက္ေၿခ လူတန္းစားမ်ားၿဖစ္ၾကသည္ ။ သူတို႔၏လူ ့အဖြဲ ့အစည္းတြင္ ဖန္ဆင္းရွင္ဘုရား ၊ ေနဘုရား ၊ စသည္ၿဖင့္ ဘုရားမ်ားစြာရွိသည္ ။ သရဲ ေၿခာက္တဲ့ေနရာ၊ အရာဝထၳဳမ်ားကို ယံုႀကည္ခဲ့ႀကသည္၊ ယင္းကို huacas ဟုေခၚၿပီး “ အင္ကာ” မိသားစုအိမ္တိုင္းတြင္ ရုပ္တု ၿပဳလုပ္ ကိုးကြယ္ႀကသည္။ အၿခားထူးဆန္းသည့္ အေတြးအေခၚ အယူအဆေပါင္းေၿမာက္မ်ားစြာသည္လည္း ဤေဒသတြင္ရွိခဲ့သည္။

ေဒသတခုႏွင့္တခု အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ၊ အယူဝါဒ ၊ ေဆာက္လုပ္သည့္အေဆာက္အဦးပံုစံမ်ားလဲ ကြဲၿပားကာ written language မေတြ ့ရွိရဟုဆိုသည္ ။ သူတို ့သည္ေရႊထည္မ်ား ၊ ကုန္းေၿမမ်ား ၊ သီးႏွံမ်ားတို႔ကိုသိမ္းဆည္းစုေဆာင္းေလ့ရွိၿပီး အေရအတြက္မ်ားကိုက်စ္ထားသည့္ၾကိဳးမ်ားႏွင့္ မွတ္ထားေလ့ရွိတတ္သည္ ။ ၾကိဳးအရွည္ ၊ အေရာင္ ၊ အထံုး စသည္မ်ား အားလံုးသည္အဓိပၸါယ္ရွိၿပီး ကၽြမ္းက်င္သူမ်ားသာ ဖတ္ရွဳ႕နိင္သည္ ။ ေရႊထည္ ၊ ေငြထည္မ်ားကို ျပဳလုပ္စုေဆာင္းခဲ့ၾကေသာ္လည္း စပိန္မ်ား သိမ္းယူၿပီးေနာက္ အရည္ေဖ်ာ္ကာ ဥေရာပသို ့ယူေဆာင္သြားခဲ့ၾကသၿဖင့္ သူတို ့၏ လက္ရာအနည္းငယ္သာ သမိုင္းအၿဖစ္က်န္ရွိသည္ ။ သူတို႔၏ေရွးေခတ္အေဆာက္အဦးမ်ား ၊ ေရႊထည္ ေငြထည္ အႏုပညာပစၥည္းမ်ားမွ သူတို႔၏ ခ်မ္းသာၾကြယ္၀မွဳကိုေဖၚျပေနသည္ ။

Inca ေခတ္ေပ်ာက္ကြယ္ၿခင္း

အင္ပိုင္ယာသည္ မည္သူက အင္ကာ ဟာနန္အျဖစ္ ဆက္ခံမည္ မည္သူက အင္ကာ ဟူရင္ အျဖစ္ ဆက္ခံမည္ ဆိုသည္ကို ဆုံးျဖတ္ခ်က္ခ်ရန္ အတြက္ စစ္ျဖစ္ၾကရာမွ ႏွစ္ျခမ္းကြဲ ခဲ့သည္။ (ဟာနန္ ႏွင့္ ဟူရင္ ဆိုသည္မွာ ၿမိဳ႕ေတာ္၏ အျမင့္ပိုင္းရွိ မိသားစုမ်ား (ဟာနန္) ႏွင့္ ၿမိဳ႕ေတာ္၏ အနိမ့္ပိုင္းရွိ မိသားစုမ်ား (ဟူရင္) တို႔ကို ကိုယ္စားျပဳသည္။ ယုံၾကည္လက္ခံထားၾကသည္မွာ ညီအစ္ကိုႏွစ္ေယာက္မွာ ဟာနန္ ကူဇကို ႏွင့္ အျခားတစ္ေယာက္မွာ ဟူရင္ ကူဇကို ျဖစ္ၿပီး သူတို႔သည္ မိသားစု၏ တစ္ခုတည္းမွ ျဖစ္ၾကသည္။) ဟြာစကာႏွင့္ အတာဟြာလ္ပါ ညီအစ္ကိုႏွစ္ေယာက္တို႔ တစ္ေယာက္ႏွင့္ တစ္ေယာက္ တိုက္ခိုက္ၾကျခင္း ျဖစ္သည္။

“ အင္ကာ” တို ့၏ေနာက္ဆံုးဘုရင္မွာ Atahualpa

၁၅၃၃ ခုႏွစ္တြင္ ဖရန္စစၥကို ပီဇာ႐ို ဦးေဆာင္ေသာ စပိန္တပ္သည္ ဤအေျခအေနကို အခြင့္ေကာင္းယူ၍ အင္ကာနယ္ေျမ၏ ေဒသအေတာ္မ်ားမ်ားကို က်ဴးေက်ာ္ သိမ္းပိုက္ခဲ့သည္။ ပီဇာရုိသည္ ၁၅၃၂ ခုတြင္ စပိန္စစ္သား ၁၈၀ ခန္ ့ကုိ ဦးေဆာင္ၿပီး ပီရူး ကမ္းေၿခကိုေရာက္ရွိခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္ ။ အစပထမတြင္“ အင္ကာ” မ်ားသည္ Francisco Pizarro ကိုသူတို႔၏ဘုရားဟု ယံုၾကည္ၾကသည္ ။ ေနာက္ပိုင္းတြင္စပိန္မ်ားသည္ ၁၅၃၃ – ခုႏွစ္တြင္ ဘုရင္ကိုဖမ္ဆီးသတ္ၿဖတ္ကာ ရတနာမ်ားကို ရယူၿပီးေဒသခံမ်ားကိုကၽြန္အၿဖစ္ အသံုးခ်ခဲ့ၾကသည္ ။

“ အင္ကာ” လူမ်ိဳးအမ်ားအၿပားသည္လည္း ဥေရာပလူမ်ိဳးမ်ား၏ရန္ေၾကာင့္ ေသဆံုးခဲ့ရသည္ ။ “ အင္ကာ” အင္ပါယာ က်ဆံုး ေပ်ာက္ကြယ္ခဲ့ၿပီးေနာက္ ဤေဒသတြင္ စပိန္ကိုလိုနီခ်ဲ ့ထြင္မႈလမ္းပြင့္သြားခဲ့သည္။ ထိုမွစ၍ က်ဴးေက်ာ္သူမ်ားသည္ အန္ဒီယန္ ေဒသတစ္ခုလုံးတြင္ အာဏာစက္ကို စုစည္းခဲ့ၾကၿပီး အင္ကာတို႔၏ ပုန္ကန္ေတာ္လွန္မႈမ်ားကို ဖိႏွိပ္ခဲ့ၾကၿပီး ပီ႐ူး ဗိုင္စီယို႐ြိဳင္ရယ္လ္တီကို ၁၅၄၂ ခုႏွစ္တြင္ တည္ေထာင္ခဲ့ၾကသည္။ အင္ကာတို႔၏ လြတ္ေျမာက္ေရး လႈပ္ရွားမႈမွာ ၁၅၇၃ ခုႏွစ္ ဗီလ္ကာဘမ္ဘာ က်႐ႈံးရာမွ အစျပဳ၍ အဆုံးသတ္ခဲ့သည္။ အင္ကာတို႔၏ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ ပ်က္သုဥ္းခဲ့ရေသာ္လည္း အင္ကာတို႔၏ ယဥ္ေက်းမႈမ်ားမွာ ေကြခၽြာႏွင့္ ေအမာရာ စသည့္ အင္ကာတို႔ကို ဆက္ခံသည့္ ကြဲျပားျခားနားသည့္ လူမ်ိဳးစုမ်ား ၾကားတြင္ ဆက္လက္၍ ရွင္သန္ခဲ့သည္။ယေန႔အခ်ိန္တြင္ထိလည္း အင္ကာ လူမ်ိဳး ၈သန္းခန္ ့သည္ တခ်ိန္ကသူတို ့၏ အင္ပါယာေဒသတြင္ ေနထိုင္ၾကၿပီး သူတို႔၏ ေရွးေခတ္ ဘာသာစကားမ်ားကို ေၿပာဆိုကာ ေရွးေခတ္အယူ၀ါဒမ်ားကို ယံုၾကည္ေနၾကဆဲဟုဆိုသည္ ။

အင္ကာဘုရင္ ႏွင့္ ပီဇာရုိ

ယေန႔ေခတ္ ျပန္လည္က်င္းပေနတဲ့ အင္ကာတုိ႔ရဲ႕ ရုိးရာပြဲေတာ္တစ္ခု ျမင္ကြင္း

Academy
Credit သုတဇုန္